ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΕΛΙ

Το μέλι είναι ένα από τα ελληνικά προϊόντα με μεγάλη αναγνώριση διεθνώς λόγω της υψηλής ποιότητας, της θαυμάσιας γεύσης και του εξαιρετικού αρώματός του. Το ξηροθερμικό κλίμα της Ελλάδας, η ποικιλία της ελληνικής χλωρίδας και ο παραδοσιακός τρόπος της μελισσοκομίας προσφέρουν πυκνόρρευστο μέλι, πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά και πολύτιμο για την υγεία

. Το μέλι είναι φυσική τροφή με μεγάλη βιολογική αξία. Είναι το σημαντικότερο γλυκαντικό στοιχείο της περίφημης μεσογειακής δίαιτας. Μια κουταλιά μέλι περιέχει μόνο 21 θερμίδες και έχει 30% περισσότερη γλυκαντική δύναμη από μια κουταλιά ζάχαρη. Τα σάκχαρα του μελιού είναι απλά και απορροφώνται αμέσως από τον οργανισμό δίνοντας γρήγορη πηγή ενέργειας. Το μέλι αποδίδει 4 cal ανά γραμμάριο. Προσφέρει μεγαλύτερη ευχαρίστηση με λιγότερες θερμίδες σε σχέση με τα λιπαρά γλυκά και τα διάφορα σνακς.

Για την παραγωγή ενός κιλού μέλι οι μέλισσες επισκέπτονται πάνω από τέσσερα εκατομμύρια φυτά. Η ποιότητα του μελιού επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό από τα είδη των φυτών που επισκέπτονται. Σύμφωνα με τους ειδικούς, το ελληνικό μέλι οφείλει το μοναδικό άρωμα και την γεύση του στο ότι το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής γης αποτελείται από δάση και άγρια οικοσυστήματα. Η ελληνική χλωρίδα περιλαμβάνει περισσότερα από 6.000 είδη. Τα ενδημικά φυτά της Ελλάδας είναι 742, το 15% της χλωρίδας. Ορισμένες μελέτες αυξάνουν τον αριθμό σε 1.275. Πολλά από αυτά τα είδη είναι αρωματικά και φαρμακευτικά βότανα, που μεταφέρουν τις ιδιότητές τους στο ελληνικό μέλι. Επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει ότι οι ελληνικές ποικιλίες μελιού είναι πλούσιες σε χημικές ενώσεις όπως οι πολυφαινόλες, τα φαινολικά οξέα και τα μονοτερπένια, τα οποία είναι ισχυρά αντιοξειδωτικά, γνωστά για τις χημειοπροφυλακτικές ιδιότητές τους.

Η ελληνική παραγωγή μελιού είναι 20.000 τόνοι τον χρόνο. Στην Ελλάδα υπάρχουν σήμερα 23.000 μελισσοκόμοι – οι 5.000 επαγγελματίες – που φροντίζουν 1.400.000 μελισσοσμήνη σε κυψέλες Langstroth, το 10,8% του συνόλου στην Ευρώπη. Η Ελλάδα είναι δεύτερη σε μελισσοσμήνη μετά την Ισπανία. Η πυκνότητα αποτελεί παγκόσμιο ρεκόρ, καθώς η αναλογία είναι 11,1 μελισσοσμήνη ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Οι Έλληνες μελισσοκόμοι είναι οργανωμένοι σε 40 συνεταιριστικές οργανώσεις και 60 συλλόγους σε όλη την Ελλάδα, αφού η ελληνική φύση δίνει την δυνατότητα για την παραγωγή μελιού σχεδόν παντού. Υπάρχουν, επίσης, η Κοινοπραξία Συνεταιρισμών, η Ομοσπονδία Συλλόγων, μεγάλες εταιρίες τυποποίησης και εμπορίας και η Εθνική Οργάνωση Μελιού, στην οποία εκπροσωπούνται όλοι οι φορείς, που ασχολούνται με την παραγωγή, τυποποίηση και συσκευασία του επώνυμου προϊόντος.

Ο μύθος και η ιστορία

Η διατροφική αξία του μελιού είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Κατά την ελληνική μυθολογία, ο πρώτος που ασχολήθηκε με τη μελισσοκομία ήταν ο Αρισταίος, γιος του Απόλλωνα και της νύμφης Κυρήνη. Μόλις γεννήθηκε, ο Ερμής τον πήγε στην Γαία και τις Ώρες για να τον αναθρέψουν. Αυτές έσταζαν στα χείλη του νέκταρ και αμβροσία κάνοντάς τον αθάνατο. Το νέκταρ είναι ο σακχαρούχος χυμός των ανθέων, που συλλέγουν οι μέλισσες και τον μετατρέπουν σε μέλι. Στην αρχαιότητα το νέκταρ ήταν το ποτό και η αμβροσία η τροφή των θεών.

Ο μύθος θυμίζει τον τρόπο, με τον οποίο η μέλισσα από εργάτρια γίνεται η βασίλισσα του σμήνους. Όταν ο Αρισταίος μεγάλωσε, διδάχθηκε από τις Μούσες τη μαντική και την ιατρική και από τις Νύμφες την καλλιέργεια του αμπελιού και της ελιάς, καθώς και τη μελισσοκομία. Τιμήθηκε ιδιαίτερα στην Αρκαδία, στην κεντρική Πελοπόννησο, και στο νησί Κέα των Κυκλάδων, όπου, ανάμεσα στα άλλα, δίδαξε στους κατοίκους τη μελισσοκομία. Στην Κέα, ο Αρισταίος και η μέλισσα απεικονίστηκαν σε νομίσματα των πόλεων Ιουλίς, Καρθαία και Κορησσία.

Εκτός από τον μύθο του Αρισταίου, πολλά ευρήματα και αναφορές συγγραφέων μαρτυρούν την ανάπτυξη της μελισσοκομίας στην Ελλάδα κατά την αρχαιότητα. Στην Κρήτη, στη μινωική πόλη Φαιστός, βρέθηκαν πήλινες κυψέλες από το 3400 πΧ και ένα χρυσό κόσμημα με σύμπλεγμα δύο μελισσών που κρατούν κηρήθρα. Επίσης, στη μινωική πρωτεύουσα Κνωσός βρέθηκαν ένα χρυσό κόσμημα σε σχήμα μέλισσας και μια πινακίδα με την επιγραφή «προσφέρεται μέλι σε όλους τους θεούς». Αναφορές για το μέλι υπάρχουν στην Οδύσσεια του Ομήρου. Ανάμεσα στα άλλα, αναφέρεται το «μελίκρατον», μίγμα μελιού και γάλακτος που έπιναν ως εκλεκτό ποτό. Επίσης, ότι η τροφή, με την οποία η μάγισσα Κίρκη σαγήνευσε τους συντρόφους του Οδυσσέα, ήταν τυρί, μέλι και οίνος.

Ο Σόλων (640 – 558 πΧ), ο μεγάλος νομοθέτης της Αθήνας, θέσπισε κανόνες για τη μελισσοκομία. Ένας από αυτούς ρύθμιζε τις αποστάσεις μεταξύ των μελισσοκομείων, ορίζοντας ότι «τα νέα σμήνη μελισσών πρέπει να απέχουν από αυτά που ήδη υπάρχουν κατά τριακόσια πόδια».

Ο πρώτος που μελέτησε επιστημονικά τη μέλισσα ήταν ο Αριστοτέλης. Ο πατέρας της ιατρικής Ιπποκράτης συνιστούσε το μέλι ως βασική τροφή σε όλους τους ανθρώπους και ιδιαίτερα στους ασθενείς. Ο Δημόκριτος θεωρούσε το μέλι απαραίτητο για να είναι οι άνθρωποι υγιείς και να ζουν περισσότερο. Το μέλι ήταν η κύρια τροφή του Πυθαγόρα και των μαθητών του. Ο ποιητής Ησίοδος αναφέρει τους «σίμβλους», όπως ονομάζονταν οι κυψέλες εκείνη την εποχή. Η κυψέλη με τα κινητά πλαίσια χρησιμοποιείτο στην αρχαία Ελλάδα. Στα Κύθηρα, οι μελισσοκόμοι χρησιμοποιούσαν μια κυψέλη, που είναι πρόδρομος της σύγχρονης ευρωπαϊκής κυψέλης με το κινητό πλαίσιο, ανακάλυψη του Αμερικανού Lorenzo Lorraine Langstroth.

Τύποι μελιού

Για να διασφαλιστούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ειδών του μελιού που συλλέγονται στην Ελλάδα, έχει καθιερωθεί η ταυτοποίηση οκτώ τύπων μελιού: πεύκο, ελάτη, καστανιά, ερείκη, θυμάρι, πορτοκαλιά, βαμβάκι και ηλίανθος. Σε κάθε τύπο υπάρχουν χαρακτηριστικά από δεκάδες φυτά – αγριολούλουδα, βότανα και δένδρα. Το όνομα του μελιού δίνεται από τον τύπο του φυτού που υπερέχει. Γενικά, το μέλι που παράγεται στην Ελλάδα διακρίνεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες:
- Μέλι ανθέων ή νέκταρος, το οποίο παράγεται από το νέκταρ των λουλουδιών (θυμάρι, πορτοκάλι, ερείκη, βαμβάκι, ηλίανθο και μίγματα από τα αρωματικά βότανα και αγριολούλουδα της Ελλάδας).
- Μέλι μελιτώματος (σιροπιού που περιέχει μέλι), το οποίο παράγεται από το πεύκο, το έλατο και άλλα δασικά φυτά.
Εξαιρετικό μέλι δίνουν το θυμάρι, η λεβάντα, το δεντρολίβανο, η φιλύρα, η πορτοκαλιά και η ροβίνια. Στην Ελλάδα καλύτερο μέλι θεωρείται το θυμαρίσιο. Αποτελεί το 15% της συνολικής παραγωγής. Το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής (60%) προέρχεται από το πεύκο και το έλατο. Το μέλι από πεύκο παράγεται μόνο στην Ελλάδα και την Τουρκία. Είναι ένα όχι τόσο σκούρο μέλι μελιτώματος, όχι πολύ γλυκό, με πιο ευχάριστο άρωμα από τα περισσότερα μέλια του δάσους. Είναι πολύ αργό στην κρυστάλλωση και έχει υψηλή βιολογική και θρεπτική αξία λόγω της υψηλής συγκέντρωσης ιχνοστοιχείων, μέχρι έξι φορές περισσότερο από το μέλι των ανθέων.

Διατήρηση και κρυστάλλωση

Το μέλι διατηρείται για χρόνια σε κλειστή συσκευασία και με σωστή αποθήκευση. Πρέπει να διατηρείται μακριά από ζέστη, ήλιο και φως. Με την πάροδο του χρόνου το μέλι υφίσταται ορισμένες φυσικές μεταβολές. Κρυσταλλώνει, αλλάζει χρώμα, καθώς γίνεται πιο σκούρο, και παίρνει πιο βαριά γεύση. Αυτές οι μεταβολές δεν επηρεάζουν καθόλου την θρεπτική αξία του. Η κρυστάλλωση του μελιού είναι ένα φυσικό φαινόμενο και δεν προξενεί καμία αλλαγή στην θρεπτική και βιολογική αξία του. Είναι σχετική με την φυτική προέλευση του μελιού και εξαρτάται από τη σύνθεσή του. Γι’ αυτό δεν κρυσταλλώνουν όλα τα είδη μελιού. Ούτε όλα τα μέλια κρυσταλλώνουν στο ίδιο χρονικό διάστημα. Ο χρόνος εξαρτάται από το κύριο φυτό, από το οποίο προέρχεται το μέλι. Το κρυστάλλωμα δείχνει ότι το μέλι είναι αγνό και δεν έχει υποστεί κάποια τεχνητή επεξεργασία. Ένα κρυσταλλωμένο μέλι επανέρχεται στη ρευστή μορφή με ήπια θέρμανση χωρίς να χάνει καμία από τις βιολογικές ιδιότητές του.
Τοποθετούμε το βάζο με το μέλι σε μία κατσαρόλα με κρύο νερό και το ζεσταίνουμε σε θερμοκρασία μέχρι 45 βαθμούς. Ας δούμε πότε κρυσταλλώνουν ορισμένοι βασικοί τύποι ελληνικού μελιού:
- Θυμάρι: έντονα αρωματικό μέλι, εξαιρετικά εύγευστο, 6 μήνες ώς 1,5έτος.
- Πεύκο: όχι ιδιαίτερα γλυκό μέλι, πλούσιο σε ιχνοστοιχεία, πρωτεΐνες και αμινοξέα, 1,5 ώς 2 χρόνια.
- Έλατο: μέλι με θαυμάσια γεύση, 1,5 ώς 2 χρόνια.
- Ρείκι: μέλι με ιδιαίτερα ευχάριστο άρωμα και γεύση και υψηλή θρεπτική αξία, 3 ώς 5 μήνες.
- Πορτοκαλιά: μέλι με ανοιχτό χρώμα, υπέροχο άρωμα και εξαιρετική γεύση, 2 ώς 4 μήνες.
- Ευκάλυπτος: μέλι ιδανικό για κρυολογήματα, 3 ώς 6 μήνες